Groningen introductie

voorgaande

#St/2020-08-18

Zuivelhistorienederland.nl

Groningen zuivelindustrie - korte introductie

zjb. jaar	‘26	‘28	‘30	‘32	‘35	‘37	‘41	‘47	‘49	‘51	‘53	‘55	‘57	‘59	‘61	‘63	‘65	‘67	‘70	‘73	‘75	‘77	1987	1995	2007	2015
aantal	35	?	39	42	43	?	40	31	28	24	24	24	23	23	23	21	16	12	?	9	9	7	5	4	4	3

Kloppen de lijsten en zijn ze volledig.........nee. De ene provincie meer dan de anderen. Bij Drenthe en Friesland zullen er niet veel zuivelfabrieken en melkinrichtingen zijn die niet op de lijsten voorkomen. Bij de andere provincies weet ik dat niet zeker. Bij het maken van de lijsten maak ik gebruik van meerdere mij ter beschikking staande bronnen waarvan ná 1926 dit vooral de zuiveljaarboeken zijn. Zie naaststaande opmerking over ‘het soort fabrieken’ die het zuivel-jaarboek hanteerde.

Betreft de provincie Groningen;
Uit het onderstaande lijstjes, uit het proefschrift van Dr. G. Minderhoud uit 1925 - zie literatuur-lijst - over de Groninger Landbouwcoöperaties blijkt dat mogelijk zo’n 10 fabrieken niet op de lijst en kaart voorkomen. Deze zijn gedeeltelijk te achterhalen door de “Verslagen v.d. Landbouw” van 1884 t/m 1912 uit te pluizen - of is dat al eens gedaan? ......

Totaal aantal zuivelfabriekjes;
In het boekje “De Bakermat...” van Willemsen / De Wit waren er in Groningen 69 zuivelfabrieken, waarvan 42 coöperatief.
Zuivelhistorienederland.nl komt tot ca.85 Zuivelfabrieken en/of melkinrichtingen, waarvan ruim 30 waren verdwenen bij het uitkomen van het eerste zuiveljaarboek -1926.

Botercontrolestations.
Een groot deel der zuivelfabrieken was ook aangesloten bij het botercontrolestation Groningen. Lijsten hiervan, ik weet niet of ze bewaard zijn, zouden bruikbaar zijn!

Het Botercontrolestation Groningen trad in werking op 30 juli 1904 en startte met 26 deelnemers - boterhandelaren en zuivelfabrieken. In 1918 waren er 41 fabrieken aangesloten; 1926 - 28 en in 1936 - 26. Wat betekend dat lang niet alle fabrieken aangesloten waren.
Bron: gedenkboek 100 jr. GMVL 1937

i) De cijfers zijn berekend uit de jaarlijks in het Verslag van de Toestand der Provincie Groningen gepubliceerde gegevens. Voor een becijfering voor de jaren ná 1918 zijn hiervan de gegevens onvoldoende

Uit de ledenlijst van de Groninger Zuivelbond - 1901 - 1963 - is ook niet af te leiden in welke plaats een zuivelfabriek heeft gestaan. Niet alle coöperatieve zuivelfabrieken waren n.l. lid van de zuivelbond. De particuliere ontbreken daarin uiteraard. Zie ledenlijst van 1910 /1917***

i) 1924 t/m 1945 toegevoegd door zuivelhistorienederland, bron: FNZ. jaarverslag 1944/’45
ii) Hierin is de melk van “stad en Lande”, die geen opgave inzond, niet begrepen ( ca. 7 mill. kg.)

Betrouwbaarheid zuiveljaarboeken;
In 1932 verscheen een Rapport over “De Melkvoorziening van de Stad Groningen......”. De Stad - 107.000 inwoners - had een melkverbruik van 50.000 liter. Drie melkinrichtingen ** leverde 10.000 liter via 74 slijters.
De rest, 40.000 liter was “boerenmelk”. 2/3 deel van de melk werd nog binnen de gemeentegrens geproduceerd, de andere 1/3 door gemeenten rond de Stad.
Er woonden in Groningen 140 zg. koemelkers, waarvan 69 “koemelker-slijters” waren. De rest - 71 koemelkers - leverden aan 122 slijters. In de buurgemeenten woonden ook nog 52 koemelkers-slijters, terwijl voorts nog 21 slijters van buiten de gemeente melk betrokken.
121 koemelkslijters en 143 slijters distribueerden dus de boerenmelk - gemiddels - wijk was 150 liter groot, voor fabrieksslijters was dat 135 liter.

Criteria voor vermelding in het “Zuiveljaarboek” - van 1932 - was dat er 6 “Melkinrichtingen / zuivelfabrieken” in de ‘Stad’ in vermeld worden en geen koemelkers of ander ‘kleine’ bedrijfjes.

Bovenstaande een fragment van een kaart uit 1903 met de boterfabriekjes uit dat jaar. Bij vergelijking gaf dat de plaatsen met rode stippen op de fusiekaart van Groningen .
De stippen staan in de buurt van de volgende plaatsen:
Eenrum, Niebert, Niekerk, Oudeschans, Pekela’s, St. Annen, Winneweer Woltersum , ‘t Zand.


1879	De Lavalseparator, de eerste centifuge met onafgebroken melkontroming komt op de markt
1882	Eerste zuivelfabriek in provincie Groningen Zuidbroek / het jaar daarop volgde Winschoten.
1886	De eerste coöperatieve zuivelfabriek in Nederland te Warga (Fr.) opgericht.
1900	Aanstelling van een zuivelconsulent en oprichting Groninger Zuivelbond
1904	Oprichting van botercontrolestation. Boter met Rijkskeurmerk komt in de handel
1923	Faillissement van “Stad en Lande” en ontstaan van nieuwe zuivelcoöperatie “De Ommelanden”
1938	In buurprovincie Drenthe n.a.v. grote overschotten ondermelk, oprichting van Drentse Ondermelk Organisatie D.O.M.O.
1948	In Drenthe besluit tot eigen productiebedrijf in Beilen “DOMO”, 40 zuivelfabrieken in Drenthe werden lid - 14 niet.
1952	DOMO koopt melkinrichting “De Eendracht” - Boterdiep 51 - van de Slijters-Coöp. in de Stad Groningen en begint in “De Stad” een eigen melkinrichting.
1955	Aankoop door DOMO van 3 Lijempfbedrijven: Twee in Groningen - Eendrachtskade en v. Julsinghastraat - één in Sappemeer.
1956	Samen met CCF. (Friesland) meent DOMO “De Ommelanden” te Groningen over.
1960	DOMO neemt zuivelfabriek Farmsum - vlak bij Delfzijl - over.
1962	2 sept. Wordt een besluit voor nieuwe melkinrichting in de Stad Groningen genomen.
1962	27 Dec. 1962 zelfde melkprijs in gehele DOMO gebied.
1963	Per 1 jan. fusie van Drentse en Groninger zuivelbonden tot Drents-Groninger Zuivelbond - vestigingsplaats Assen
1964	Fusie CZ. Bedum en DOMO Beilen (Dr.) tot DOMO-Bedum met bij start fabrieken in Bedum, Farmsum, Groningen, Holwierde, Sappemeer - leden Glimmen en Laude
1965	Uitkomen 5 febr. “Zuivelplan Drenthe’, o.a. volledige fusie van Dr.Gr.-Zuivelbond en DOMO-Bedum , en zaken als één netto melkprijs voor werkgebied
1966	28 november opening nieuwe DOMO melkinrichting aan de Scandinaviëweg in de Stad Groningen
1968	Mei Fusie Anloo, Rolde en Grollo. “De Samenwerking” stapt uit de DOMO en gaat melk leveren aan de ZOH. (Fr.)
1968	Uitvoering ‘Zuivelplan Drenthe”, zuivelfabrieken hebben tot 31 mei de tijd om zich aan te melden als C lid bij de DOMO G.A. Acmesa en DOC doen ook mee!
1968	17 okt. Nw Domo-Bedum onder Gemeenschappelijke exploitatie - G.A. 34 fabrieken in Drenthe werden eigendom van Domo en C lid - Acmesa.Assen geen lid.
1968	11 dec. Uittreden van Winschoten uit Dr.-Gr. Zuivelbond
1970	14 dec Integratie Drents-Groniger Zuivelbond met DOMO-Bedum. Dat jaar laatste verslag Drents-Groninger Zuivelbond. DOMO neemt 5 Lijempf-bedrijven over.
1970	zg. Havelte-conferentie. besprekingen tussen Coberco, NCZ, Noordholland, Domo en CMC.
1977	Per 1 jan. 1978 geen bussen meer. Sluiting van 7 fabrieken. Daarna had Domo nog 10 productiebedrijven - drie in Prov. Gr. Marum, Groningen en Bedum.
1978	13 sept Persbericht over gesprekken samenwerking FricoDomo - veel bezwaar in commentaar Fries Dagblad
1980	Per 1 jan. fusie Domo-Bedum G.A. met Frico tot Noord-Nederland (NN.) - De CCF. leden, vooral de z.g. “vrije fabrieken in Friesland”, gingen - nog - niet mee. *
1982	19 dec. Oprichtingsdatum “Noord-Nederland”
1984	Invoering quotumregeling - superheffing
1987	Mislukken fusie ccFriesland, “Noord-Nederland” en de “vrije fabrieken”. *
1988	Diverse leden van nog draaiende zuivelfabrieken ( C-leden) en melkveehoudersverenigingen, werden rechtstreeks lid van DOMO-Bedum - zg. A. Leden
1988	1 Mrt “zuivelgigant” in noorden een feit “Noord-Nederland”. Nieuw hieraan is dat alle 18 fabrieken worden aangestuurd door “Noord-Nederland”
1990	Ontstond Friesland Dairy Foods uit een fusie tussen Noord-Nederland en CCFriesland
1993	Fusie tussen FFD. en “De Ommelanden”. Hierbij kwam het personeel dus rechtstreeks in dienst van FFD.
1994	4 mrt. Acmesa gaat fuseren met ZOH. Oosterwolde. In 1997 trad Staphorst ook toe tot ZOH.
1995	Op 1 oktober 1995 sluiting van “De Ommelanden”
1997	Fusie Friesland Dairy Foods (Friesland-Domo-CCF ) met Coberco en de inmiddels ook gefuseerde “vrije fabrieken”, tot “Friesland-Coberco Dairy Food”.

2007	Eind 2007 fusiebesprekingen Friesland foods en Campina begonnen.
2008	19 april: Zonder ruchtbaarheid sluiting van de laatste “melkfabriek” uit de Stad Groningen.

*	Vrije fabrieken warenin in 1988: “De Goede Verwachting” (Workum), “De Twee Provinciën” (Gerkesklooster), “ZOH” (Oosterwolde) en “Huisternoord” (Oudwoude)
**	De naam melkinrichting is pas na WO I in gebruik geraakt om onderscheid te maken met de Zuivelfabriek die alleen boter en / of kaas maakte.
***	Nog plaatsen

Zoeken op kaartje zuivelfabrieken
Prov. Groningenca.1953 hier ophalen

▲ Zuivelfabriekjes in provincie Groningen 1903

▲ Zuivelindustrie jaartallen in provincie Groningen

Geen frame - hier ophalen - www.zuivelhistorienederland.nl

INDIEN FRAME ONTBREEKT HIER OPHALEN