#42/2020-08-08

Zuivelhistorienederland.nl

voorgaande

voorgaande

Hoofdstuk I              

Voorbij, voorbij en oh voorgoed voorbij*)

Merkwaardig: in de talloze herden­kingsboeken van de landbouw vindt men weinig of niets over de melkbus, die wordt qua publiciteit stiefmoeder­lijk bedeeld. Ook in de officiële hand­boeken vindt men slechts weinige, stijve regeltjes aan de BUS gewijd, alsof die niet het centrale punt van de oude zuivel is geweest. Alles draaide immers om die bus!

En toch: als men er wat meer over wil weten, dan is men aangewezen op twee niet direct toegankelijke bronnen:

1. Mensen die daadwerkelijk met de bus gewerkt hebben en die er nog over tob­ben dan wel nostalgische herinneringen aan hebben. Dit in de vorm van een aantal interviews.
2. Oude notulenboeken van zuivelvereni­gingen. Deze waren vroeger voor bui­tenstaanders volstrekt ontoegankelijk en terecht; wat er in bestuursvergaderingen over de bus geklaagd en besloten werd, kon het daglicht beter niet zien. Best inte­ressant dus om achteraf van de inhoud daarvan kennis te kunnen nemen. Zowel qua mondelinge als schriftelijke bronnen bevat dit boekje uniek materiaal.

Waarom zo'n 'herrie' om die simpele bus, zelfs een artikelenserie? Het gaat natuur­lijk niet alleen om die bus, het gaat om de roerige tijd die de teloorgang van de bus inhield, de symboolwaarde.

De bus was het symbool van de traditionele melkvee­houderij en zuivel, met veel handwerk, met ouderwetse werkmethoden, maar ook de tijd dat er op een boerderij meer­dere mensen primitief en knus samen­werkten, die nauw contact met elkaar hadden.

De eenzame boerderijwerker van nu - hoe weinig spierkracht hij ook maar nodig heeft - denkt er nog wel eens met sentiment aan terug. Evenwel, het grootste deel van de mensen die vroeger met de bus in aanraking kwam, heeft - te­gelijkertijd met het verlies van die bus - ook het beroep van veehouder verloren. De melktank kapte in een luttel aantal ja­ren een hele boerencultuur in tweeën: de blijvers en de wijkers! Het is die cesuur - die scheiding - tussen bus en tank die het tijdgewricht van de zeventiger jaren markeert.

In de ledenbladen en kranten vindt men triomfantelijke verhalen uit die tijd: alle zuivelfabrieken maakten een feest van de zoveelduizendste tank die was aange­schaft. Dit ten koste van die arme bus, die onafwendbaar de ondergang tegemoet zou gaan. Dat gaf veel fricties, veel pijn. Met het oog op de toekomst wilden de zuivelondernemingen het proces van overgang tank-naar-bus zo soepel en ge­ruisloos mogelijk doen verlopen. Daaren­tegen streed een deel van de bussenboe­ren luidruchtig voor behoud van hun way of life, die ze tot hun laatste snik wilden be­schermen.

Het voornemen om deze belangrijke fase uit de melkveehouderij - veel ingrijpen­der dan die van invoering van het machi­nemelken - vast te leggen dateert reeds van 1980. Daartoe werden oproepen ge­plaatst in leden- en personeelsblad van Coberco.

De stapels papieren die binnen­kwamen getuigden van diepe emoties: bij al die emoties om de bus niemand er meer naar terug wil. Wel heeft men de ge­voelswaarde van die oude tijd willen vast­leggen.

Een oude boerin zegt terecht: 'Het is meer aan die oude tijd dan de melkbussen zelf dat ik met nostalgie te­rugdenk. Het was de mooiste tijd van ons leven, de kinderen waren klein en ons be­drijf groeide elk jaar gestaag met enkele koeien'. Ondergetekende heeft dit willen aanvul­len door interviews met mensen die licha­melijk nauw met de bus in aanraking zijn geweest. Enkele van die vraaggesprek­ken zijn al meer dan acht jaar oud. Achter­af blijken ze alleen maar aan inhoud ge­wonnen te hebben. Omstandigheden maakten dat uitgave van het bussenboek telkens werd uitgesteld, maar de inzen­ders van het materiaal hielden bij onder­getekende het besef levend dat er iets op tafel moest komen. Welaan, hier is dan het bussenboek! Behalve veehouders en zuivelmensen die eraan hebben meege­werkt, ben ik ook melkrijders dankbaar voor hun inbreng.

Er bleek in die 'stomme' bus een enorme gevoelswaarde te zitten; tranen met tuiten zijn er gehuild toen die 'tuiten' geen melk meer mocht bevatten! De gedichten, ge­dachten, anekdotes in dit boek getuigen er veelvuldig van. Vanuit de bus kijkend, bleek het mogelijk een apart zicht te krij­gen op de gehele bedrijfstak die de oude melkveehouderij en zuivelfabriek inhield.

                                                                                                                                         P.W.

*)  Voorbij, voorbij en oh voorgoed voorbij. (Jac. Bloem)

*) De titel 'De laatste melkbus' heeft betrek­king op 99% van de melkende veehouders van Nederland. Ongeveer 1 % van hen melkt nog in de bus, (1988) daarom deze voetnoot-paragraaf. In Staphorst bevinden zich drie zuivelfabrieken die - behalve tankmelk - ook nog bussenmelk ontvangen. In totaal zo'n 55 miljoen kg per jaar. Het betreft de CZ Rouveen, De Nijverheid en Ons Belang. Daarnaast wordt bij een bedrijf in Friesland (Olterterp) nog een 15 miljoen kg bussenmelk per jaar ontvangen, uit diverse fabrieksgebieden.

De secretaris van CZRouveen (in 1987 ontstaan door de fusie De Vlijt en De Kleine Winst) is gaarne bereid over zijn coöperatie wat nader informatie te verstrekken. De CZRouveen ont­vangt jaarlijks nog een 20 miljoen kg, aan­geleverd door 300 veehouders. Daarvan een 200 van de eigen vereniging en 100 leveran­ciers afkomstig uit wat verderafgelegen gebie­den, zoals de Veluwe, Zwartsluis en veehou­ders uit het gebied van Coberco, Heino en Van Heel. Met de overige tankmelk wordt de bus­senmelk verwerkt tot een speciale kaas, die dicht bij de boerenkaas zit. De gemiddelde jaaraanvoer van de bussenboer bedraagt nog wel een 75.000 kg, met een enkele uitschieter tot 200.000 kg. Ze ontvangen voor hun melk 2 cent per kg minder dan de tankboeren (tank­melktoeslag), een regeling die voorheen ook elders gold. Van de huidige bussenboeren gaan er jaarlijks nog wel een aantal over tot tankmelken, maar niet allemaal.

De heer Dunnink (56) legt uit waarom ze in de bus blijven melken: Nou, ze denken datze toch een keer zullen stoppen, vanwege de leeftijd en soms ook vanwege de ongerieflijke bedrijfomstandig-heden, land ver van huis. De meesten denken: Het zal onze tijd wel duren! Het gaat vaak ook om kleinere boeren, die het land verspreid hebben liggen. Dan is het eenvoudiger om met de bus naar de koe te gaan. Ik ben zelf tankmelker, maar ga met een weide­tankje naarhet land. Ik melk a1 13 jaar in de tank. De superheffing dunt uit, zelf melk ik momen­teel nog een 25 koeien, ik heb geen opvolger. Nee hoor, dat bussenmelken is geen 'ellende'.

De mensen zien het hier niet als bezwaar, ze leven ook niet in de sfeer van nostalgie naar de bus. De boeren doen het gewoon op deze manier nog voort. Hoe lang nog? Dat is moeilijk te schatten, maar het gaat nog wel even door. Misschien nog wel 10 jaar. Het aanzien van de bussen kan netjes genoemd worden, maar ze worden niet meer geschuurd zoals 10 à 20 jaar geleden'.

Wie dus echt een keer de laatste melkbus 'aan het werk' wil zien, moet een keer door Rouveen en Staphorst rijden, waar voor veel boerderijen de bussen nog vriendelijk bij elkaar gegroe­peerd staan.

Boek ‘De laatste melkbus / Willemsens    1989                                     blz. 5 uit boek

Boek ‘De laatste melkbus / Willemsens    1989                                 blz. 6 en 7 uit boek

Boek ‘De laatste melkbus / Willemsens    1989                    blz. 6 uit boek

Boek - De Laatste melkbus - 1989